Selenyum Nedir? Selenyum Ne İşe Yarar?

Selenyum Nedir?

Öncelikle “Selenyum nedir?” sorusunun yanıtını öğrenelim. Eser bir element olan yani çok az miktarları bile vücut fonksiyonlarının düzenlenmesi için yeterli gelen selenyum, inorganik bir bileşendir. İlk defa 1817 yılında İsveçli kimyager Jöns Jacob Berzelius tarafından keşfedilmiştir. Peki, selenyum ne demek? Selenyum kelimesinin kökeni Latince ay anlamına gelen “Selene” sözcüğüne dayanır. Aynı zamanda sözcük Yunan mitolojisinde ay tanrıçasının ismidir.(2) Doğal olarak toprakta bulunan mineral, toprakta yetişen bitkiler ve bu bitkilerle beslenen hayvan hücrelerinde yer alır. Antioksidan özellikleri ile dikkat çeken selenyum, özellikle serbest radikallerin vücut üzerindeki olumsuz etkilerini önlemeye yardımcı olur. Serbest radikallere hücre zarlarına hasar vererek enfeksiyonlara yakalanma riskini artırır. Selenyum, oksidatif hasarı engellemeye destek olan seleno proteinlerin yapı taşıdır. Vücut tarafından üretilmez ancak diyet ile alınan selenyum kaslarda depolanabilir. Ayrıca tiroid fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olmak için tiroit bezinde de selenyum bulunur. ^(1)(3)(4)

Selenyum Nasıl Kullanılır?

“Selenyum nedir?” öğrendik. Peki, “Selenyum nasıl kullanılır?” Yeterli ve dengeli bir beslenme programını takip edenlerde selenyum eksikliği ile karşılaşmak pek olası değildir. Bazı sindirim ve emilim bozuklukları, ciddi kronik hastalıklar, sağlıksız beslenme gibi durumlarda selenyum eksikliği yaşanabilir ve bu durumda selenyum destekleri kullanılabilir. Yüksek selenyum miktarları vücut üzerinde toksik etki yaratabileceği için selenyum kullanımı için mutlaka doktor önerisi alınması gerekir. Özellikle büyüme ve gelişme dönemindeki çocuklar, yaşlılar, düzenli ilaç kullananlar ile gebe ve emzirme dönemindeki kadınlar selenyum kullanmadan önce mutlaka doktor kontrolünden geçmelidir. Peki, selenyum ne zaman alınmalı? Selenyum yemeklerle birlikte ya da yemeklerden hemen sonra bol su ile alınmalıdır. ⁽⁵⁾

Selenyum Ne İşe Yarar? Selenyumun Faydaları

Selenyum faydaları farklı şekillerde karşımıza çıkar. Serbest radikaller, vücudun besinlerden enerji oluşturması sürecinde ortaya çıkan metabolik artıklardır. Belirli miktarın üzerine çıktıklarında hücre DNA ve zarları üzerinde oksidatif stres denilen hücre hasarı yaratır. Antioksidanlar, serbest radikalleri vücuttan uzaklaştırmada önemli rol oynar. Güçlü bir antioksidan özelliğe sahip olan selenyum, selenoprotein ve enzimlerin yapısına katılarak özellikle bağışıklık sisteminin normal fonksiyonları üzerinde etkilidir. Metabolizma sonucu oluşan atık maddelerin ve dışarıdan vücuda giren toksinlerin vücuttan atılmasına yardımcı olur.⁽⁶⁾ Diğer selenyum faydaları şunlardır:

• Selenyum, serbest radikallerin hücre zarlarına verdiği hasarı ve kan trombositlerinin yapışarak damarları tıkamasını önlemeye yardımcı olarak kalp hastalıklarına yakalanma riskini azaltabilir. Ayrıca kalp hastalıkları için bir diğer risk olan iltihaplanmayı engelleyen glutatyon enziminin üretiminde rol alır. Selenyum içeren yeterli ve dengeli bir beslenme programı ile kalp fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olabilirsiniz.
• Serbest radikallerin yarattığı oksidatif stres Alzheimer, multipl skleroz, Parkinson gibi nörolojik hastalıklara yakalanma riskini ve hali hazırda var olan hastalığın ilerlemesini artırabilir. Diyetinizi selenyum içeren besinlerle zenginleştirerek bu hastalıklara yakalanma riskini azaltabilir ve hastalığın ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilirsiniz.
• Selenyum üreme fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda metabolik olaylarda önemli rol oynayan tiroid bezinin normal fonksiyonlarını destekler. Tiroid bezinin hormon üretiminde önemli rol oynar ve serbest radikallerin tirozid bezi üzerindeki olumsuz etkilerinin önlenmesine yardımcı olabilir.
• Akciğerde yer alan ve hava taşınmasında önemli rol oynayan alveollerin iltihaplanması sonucu ortaya çıkan astım hastalığının önlenmesine yardımcı olmak selenyum yararları arasındadır. İltihap önleyici özelliğe sahip olan selenyum, astımın nede olduğu semptomlara karşı faydalı olabilir.
• Antioksidan bir bileşen olan selenyum, bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarına katkıda bulunarak vücudun enfeksiyonlara karşı mücadelesini destekler. Kanser hücrelerinin vücuttan uzaklaştırılmasında etkili rol üstlenebilir. ⁽¹⁾⁽⁷⁾

Selenyum Bulunan Besinler

Selenyum faydaları ile pek çok açıdan vücudu destekler. Selenyum vücut tarafından sentezlenemediği için dışarıdan besinlerle ya da besin destekleriyle mutlaka alınmalıdır. Aşağıdaki selenyum kaynakları ile diyetinizi zenginleştirebilir, normal beslenme programına ekleyerek selenyum eksikliğinin önlenmesine yardımcı olabilirsiniz. Selenyum faydaları arasında yer alan durumlardan yararlanma için aşağıdaki besinleri tüketebilirsiniz: 

• Brezilya cevizi
• Somon, tuna gibi yağlı balıklar ile istiridye, yengeç, karides gibi kabuklu deniz hayvanları
• Kırmızı et, karaciğer ve tavuk, hindi gibi kanatlı kümes hayvanı etleri
• Beyaz peynir, süt ve yoğurt, yumurta
• Tam buğday ekmeği, çavdar, yulaf gibi tam tahıllar
• Kuru fasulye, nohut, yeşil mercimek gibi kuru baklagiller
• Ispanak, mantar, sarımsak, soğan ve ay çekirdeği yağı gibi bitkisel besinler.(⁸⁾

Günlük Selenyum İhtiyacı Ne Kadardır?

Günlük selenyum ihtiyacı cinsiyet, yaş, fiziksel özellikler gibi farklı kriterler göz önünde bulundurularak hesaplanır. Yeterli ve dengeli bir beslenme programını takip edenlerde selenyum eksikliği görülmesi oldukça nadirdir. Günlük selenyum ihtiyacı aşağıdaki farklı yaş grupları ve cinsiyete göre şöyledir:

• 0-3 yaş arası : 10-20 mcg
• 4-6 yaş arası : 20 mcg
• 7-10 yaş arası : 30 mcg
• 10 yaş üstü gençler ve yetişkin kadınlar: 45-55 mcg
• 10 yaş üstü gençler ve yetişkin erkekler: 40-70 mcg
• Hamile kadınlar: 65 mcg
• Emziren anneler: 75 mcg.⁽⁵⁾

Selenyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Selenyum eksikliği nadir olarak görülen bir durumdur ve eksikliği kan ve idrar testleriyle saptanabilir. Genellikle selenyum sindirimi ve emilimine bağlı olarak selenyum eksikliği gözlenir. Buna ek olarak aşağıdaki durumlar selenyum eksikliğine neden olabilir:

• Karaciğer ve safra kesesi hastalıkları, pankreas, böbrek, mide ve bağırsak fonksiyonlarında bozukluklar ile Crohn ve AIDS hastalıkları
• Mide-bağırsak ameliyatları ve aşırı alkol tüketimi,
• Müshil, antibiyotik, diüretik gibi bazı ilaçların sürekli kullanımı,
• Selenyumdan fakir topraklarda yaşamak,
• Vegan ya da vejetaryen beslenme alışkanlıklarına sahip olmak.

Kan ve idrar testlerindeki selenyum miktarı son dönemde alınan selenyumun göstergesidir. Uzun süreli selenyum eksikliğini belirlemek için saç e tırnak testleri yapılır. Selenyum eksikliğinde bağışıklık sistemi gücünü kaybedebilir ve enfeksiyonlara yakalanma riskinde artış gözlenebilir. Diğer selenyum eksikliği belirtileri şunlardır:

• Kolesterol yüksekliği
• Saç dökülmesi
• Tırnak üzerinde beyaz lekeler oluşması
• Halsizlik, yorgunluk ve isteksizlik hissi
• Kas güçsüzlükleri
• Bilişsel zayıflama, zihin bulanıklıkları
• Erkek ve kadında infertilite.

Kronik selenyum eksikliği kan hastalıkları, kistik fibrozis, katarakt, bacak ülserleri, lejyoner hastalığı gibi ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Ayrıca kronik bir kemik hastalığı olan Kashin-Beck ve bebeklerde kretinizm hastalığı riskinde artış gözlenebilir. ⁽¹⁾⁽⁴⁾

Selenyum eksikliğinin yanı sıra çinko eksikliğinin belirtileri hakkında da bilgi almak için tıklayın. 

Selenyum Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?

Günlük önerilen selenyum miktarının üzerinde uzun süreli selenyum takviyesi alımı ya da selenyumdan zengin besinlerin aşırı tüketimi, vücutta toksik etki yaratabilir. Selenyum kaslarda ve tiroid bezinde depolanabilen bir mineraldir. Uzun süreli aşırı selenyum alımı saç dökülmesi, mide-bağırsak problemleri, kas titremesi ve baş dönmesi gibi problemlere neden olabilir. Vücutta selenyum fazlalığı belirtileri şunlardır:

• Mide bulantısı ve ishal,
• Saç dökülmesi,
• Cilt döküntüleri, kızarıklıklar ve lezyonlar,
• Tırnaklarda kırılma ve renk değişikliği
• Ağızda sarımsak benzeri bir koku ve metalik tat.^(1)(9)(10)

Selenyum ile ilgili bilgileri bir araya getirdik. Dilerseniz “Çinko Nelerde Var? Çinko İçeren Besinler” içeriğimizi de okuyabilir, çinko ile ilgili bilgilerinizi güncelleyebilirsiniz.

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.