Çinko Eksikliği Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Çinko Eksikliği Nedir?

Vücudun ihtiyacı olan besin öğelerinin bir kısmını vücutta az bulunan fakat eksikliği hastalıklara neden olabilen iz elementler meydana getirir. Peki çinko nedir? Çinko vücut tarafından üretilemeyen ve dışarıdan besinler ya da takviyeler yolu ile alınması gereken esansiyel bir elementtir. Vücut için birçok faydası bulunan bu iz elementin vücuda yeterli alınmaması yani vücutta yetersiz kalması çinko eksikliği olarak isimlendirilir. Çinko vücutta 300’den fazla enzimin aktifleşmesi için gereklidir ve demirden sonra insan vücudunda en çok bulunan iz elementtir. Protein, DNA ve nükleik asit sentezinde, hormonların depolanmasında ve salınımında, büyüme ve gelişmede, bağışıklığın güçlenmesinde, tat ve koku duyusunda görev alır. İdrarla günlük 0.5 mg, terleme yolu ile günlük 0.5 mg ve bağırsaklar yolu ile günlük 2-3 mg çinko kaybı gerçekleşmektedir. Kaybedilen çinko vücuda tekrar alınmazsa zaman içinde çinko yetersizliği görülebilir.

Çinko Eksikliği Neden Olur?

Çinkonun vücut için elzem bir temel element olduğu 1960’lı yıllardan beri bilinmektedir fakat çinkonun günlük alım miktarı diğer elzem elementlerden daha fazladır. Çinkodan yetersiz beslenen kişilerin çoğunluğunu kadınlar ve çocuklar oluştururken gelişmekte olan ülkelerde çinko yetersizliğine bağlı ölümler, hastalıklara bağlı ölümler arasında 5. sırada yer alır. Çinko yetersizliğinin en büyük nedeni hayvansal kaynaklardan yetersiz beslenmedir. Gün içerisinde yeterli miktarda et, süt, yumurta tüketimi vücuda yeterli çinko alınmasını sağlayabilir. Dilerseniz çinko içeren besinler hakkında bilgi alabilir, doktorunuza danışarak bu besinleri tüketebilirsiniz. Yeterli hayvansal kaynak alımına rağmen çinko eksikliği neden oluşur? Çinko eksikliğinin bir diğer nedeni ise mineralleri bağlayan fitat enziminin tahıllar yoluyla vücuda fazla alınmasıdır. Ülkemizde de enerjinin büyük kısmını tahıllar oluşturur ve hayvansal gıdaların tüketimi daha düşük orana sahiptir. Yetersiz hayvansal kaynaktan alınan düşük miktardaki çinko tahıl tüketimindeki fazlalık nedeniyle kullanılamayabilir. Çinko yetersizliğinin besin dışı nedenleri de bulunur. Bu nedenlerden bazıları yağ bezlerinde oluşan salgı artışı, yağlı dışkılama, idrar söktürücülerin kullanımı, orak hücreli anemi, hamilelik ve erken doğumdur. 

Çinko Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?

Çinko, canlıların oluşum ve gelişiminde büyük rol oynayan bir elementtir. Eksikliği, metabolik olaylardan kaynaklı birçok organ ve dokuyu etkileyebilir. Çinko eksikliği belirtisi bazen çok hafif olabilirken bazen de ciddi şekillerde kendini gösterebilir. Çinko eksikliğinin bazı belirtileri şunlardır:

• Cilt kuruluğu.
• Saçlarda matlaşma.
• Tırnaklarda beyaz lekeler ve kırılganlaşma.
• İştah kaybı.
• Akne.
• Bağışıklığın zayıflaması.
• Yara iyileşmesinde yavaşlama.
• Organları etkileyen ve tüm vücut çinko depolarını boşaltan akrodermatitis.
• İshal.
• Göz kapağı iltihabı.
• Boy kısalığı ve gelişme geriliği.
• Kalp damar rahatsızlıkları.
• Saç dökülmesi.

Bebeklerde Çinko Eksikliği

Bebeklerde çinko eksikliği ne demek? Bebekler hızlı büyüme döneminde oldukları için çinko ihtiyaçları da artmaktadır. Çinko eksikliği erken memeden kesilme, inek sütü bazlı mamalar ve tamamlayıcı beslenme döneminde hayvansal kaynaklı besinlerin yeterli tüketilmemesi nedeniyle oluşabilir. Tamamlayıcı beslenme döneminde hayvansal kaynakların yetersiz olmasıyla birlikte artan tahıl ürünleri tüketimi de çinko yetersizliğinin bebeklerde görülen bir diğer nedenidir. Bebeklerde çinko alımı için belirli değerler bulunur. Yenidoğan bebeklerin (0-6 ay) günlük çinko ihtiyacı 3 mg’dır. Bebeğin ayı arttıkça ihtiyacı olan çinko miktarı da artar ⁽²⁾. 6-12 aylık bebeklerde günlük alınması gereken çinko miktarı 5 mg’a çıkmaktadır ⁽²⁾. Çinko yetersizliği bebeklerde en sık ishal ve zatürre belirtileri olarak kendini gösterebilir. Aynı zamanda yeterli çinko alamayan bebeklerde bilişsel performansta gerilik, büyüme ve gelişmede yetersizlik görülebilmektedir. 

Çinko Eksikliği Nasıl Tespit Edilir?

“Çinko eksikliği nelere yol açar?” Çinko eksikliğinde kişide zamanla çeşitli sorunlar ve hastalıklar oluşabilir. Kişide görülen bulgular sonucunda eğer vücutta çinko eksikliği şüphesi varsa doktor tarafından çinko testi istenebilir. Çinko testi damardan kan alınarak yapılan bir testtir. Zaman içerisinde çinko seviyelerinin artıp azalması yine çinko testi ile belirlenir. Test sonucu yaşa ve gebelik durumuna göre değerlendirilmektedir. Bazı durumlarda idrar yoluyla da vücudun çinko seviyesi test edilebilmektedir. Doktor tarafından şüphelenilen bir hastalık var ise çinko testinin yanında başka testler de istenebilir.

Çinkonun Vücut için Önemi Nelerdir? Çinkonun Görevleri Nelerdir?

Çinko, vücuttaki dokular, organlar ve vücut sıvıları içerisinde yer alır. Önemli proteinlerin de yapısına katılan çinko enzim aktivasyonu için büyük önem taşır ve metabolizmada rol oynar. Yeterli çinko olmadığında enzimlerin düzgün çalışamadığı durumlar gözlenebilir, DNA sentezinin ve gelişimin bozulmasına neden olabilir. Hücresel bağışıklığı da etkileyen çinko, bağışıklığın olması gerektiği gibi işlemesini sağlayarak hastalıklara karşı direnci artırabilir. Yaşlı bireylerde kullanımı sarı nokta hastalığı ilerlemesini yavaşlatabilir. Çinko vücutta birçok sinirsel iletimde kullanılır ve hipokampusu etkiler. Çocuklarda artan çinko konsantrasyonu sayesinde zihinsel gelişim gerçekleşir, büyüme geriliği görülme durumu azalır ⁽¹⁾. Beyinde çinko kullanımı bozulduğunda Alzheimer ve depresyon görülme sıklığı artabilmektedir. Çinkonun vücut için görevleri ise şunlardır ⁽²⁾:

• Normal vücut bağışıklığını güçlendirmeye katkıda bulunur.
• Yara iyileşmesini hızlandırmaya destek olabilir.
• Büyüme ve gelişmeye destek sağlayabilir.
• Zihinsel gelişimi destekleyebilir.
• Enzimlerin çalışması için proteinlerin yapısına katılır.
• Bağışıklığın güçlenmesine yardımcı olduğu için enfeksiyonlara karşı da vücudun kolay direnç sağlamasına yardımcı olabilir.
• Tiroidin işlevini yerine getirmesine yardımcı olabilir.
• Kan pıhtılaşmasına K vitamini ile birlikte destek verebilir.

Çinko Eksikliği Nasıl Giderilir?

Çinko yetersizliğinin giderilmesi için beslenme düzeninde değişiklikler yapılabilir ya da diyetin yetersiz kaldığı durumlarda gıda takviyeleri alınabilir. Ağızdan alınan çinkonun %30’u emilmektedir. Pişirme tekniklerinde yapılan hatalar emilen çinkonun daha da azalmasına neden olabilir. Pişirme tekniklerindeki iyileştirmeler dışında B6 ve D vitaminlerinin yeterli alımı çinko emilimini artırabilir. Aynı zamanda çinko selenyum elementiyle birlikte de kullanılabilmektedir. Peki selenyum nedir? Selenyum çinko ile benzer özellikler gösteren bir başka elementtir. Vücudun sağlığını devam ettirmesi için selenyum da çinko gibi etki gösterir. Çinkodan zengin besinler çoğunlukla hayvansal kaynaklardan elde edilir. Kırmızı et, tavuk, fındık, fıstık, ceviz gibi yağlı tohumlar, buğday, istiridye, yumurta, fıstık ezmesi, kurubaklagiller çinko açısından iyi birer besindir ⁽³⁾. Beslenmenin yetersiz kaldığı durumlarda doktor tarafından çinko takviyesi alınması uygun görülebilir. Çinko takviyeleri selenyum içeren takviyeler de olabilir. Çinko takviyesi kullanırken antibiyotik, diüretik gibi ilaçlar kullanılıyorsa mutlaka uzman bir doktora danışılmalıdır.

İnsan vücudu için gerekli elementlerden biri olan çinko, vücuttan eksik edilmemesi gereken ama aşırıya da kaçırılmaması gereken bir elementtir. Çinko eksikliği belirtileri bulunduğunda doktor tarafından takviye kullanılması uygun görülebilir. Dışarıdan alınabilen çinko takviyeleri ile vücuda günlük yeterli çinko alınabilir ⁽⁴⁾. 

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.